De studie is onlangs gepubliceerd in het chemisch wetenschappelijke toptijdschrift Angewandte Chemie. Het is een belangrijk resultaat van Operatie Nachtwacht, het in 2019 begonnen grootschalige onderzoek naar Rembrandts meesterwerk. Het wordt geleid door prof. Katrien Keune, hoofd wetenschap van het Rijksmuseum en hoogleraar aan het Van ‘t Hoff Institute for Molecular Sciences bij de Universiteit van Amsterdam.

Nog nooit gedetecteerd

Het onderzoeksteam combineerde verschillende methoden om de chemische samenstelling van De Nachtwacht te achterhalen. Een aan de Universiteit Antwerpen ontwikkelde röntgenscanner werd rechtstreeks op het schilderij toegepast. Daarnaast namen ze kleine verfmonsters van het schilderij voor gespecialiseerd onderzoek met synchrotronstraling in Frankrijk (ESRF, Grenoble) en Duitsland (PETRA-III, Hamburg). Daarmee is de aanwezigheid van chemische componenten tot op micrometerniveau in kaart te brengen. Dit leidde tot de allereerste detectie van loodformiaat in een historisch meesterwerk.

Voor Keune biedt de ontdekking een nieuw aanknopingspunt om Rembrandt beter te begrijpen: "Met Operatie Nachtwacht richten we ons op Rembrandts schildertechniek, de conditie van het schilderij en hoe we het ‘t best kunnen bewaren voor toekomstige generaties. Het loodformiaat biedt waardevolle nieuwe inzichten over het mogelijke gebruik van loodhoudende olieverf door Rembrandt, de complexe chemie van historische olieverfschilderijen, en de mogelijke invloed van vroegere conserveringsbehandelingen."

Zelf gemaakte verf

De onderzoekers vermoeden dat de loodverbinding zijn oorsprong heeft in de lijnolie die Rembrandt gebruikte. Het idee is dat deze een opgelost loodoxide bevatte, bedoeld om de drogende eigenschappen van de olie te verbeteren. In het lab maakten ze zelf zulke verf, gebaseerd op oorspronkelijke historische formules. In het ESRF synchrotron in Grenoble probeerden ze vervolgens loodformiaten op het spoor te komen en hun vorming in de tijd te volgen. Het onderzoek bevestigde zo de vorming van loodformiaat in een verfsysteem met loodhoudende lijnolie. Bovendien is de vorming van formiaat op microschaal te relateren aan de aanwezigheid van het loodoxide. Dit leidde al tot nieuwe hypotheses over mogelijke formiaatchemie in oude verflagen. De volgende stap voor het team is het verder bestuderen van de oorsprong van het formiaat en na te gaan of dit ook afkomstig kan zijn van vroegere restauratiebehandelingen van De Nachtwacht.  

Publicatie details:

Victor Gonzalez, Ida Fazlic, Marine Cotte, Frederik Vanmeert, Arthur Gestels, Steven De Meyer, Fréderique Broers, Joen Hermans, Annelies van Loon, Koen Janssens, Petria Noble, Katrien Keune: Lead(II) Formate in Rembrandt’s Night Watch: Detection and Distribution from the Macro- to the Micro-scale. Angewandte Chemie, Accepted paper. DOI: 10.1002/anie.202216478

Zie ook

• ESRF nieuws (Engels): Unusual compound found in Rembrandt’s The Night Watch
• Operatie Nachtwacht op de website van het Rijksmuseum.