For best experience please turn on javascript and use a modern browser!
You are using a browser that is no longer supported by Microsoft. Please upgrade your browser. The site may not present itself correctly if you continue browsing.

Slootweg is ontevreden met het concept van Groene Chemie dat in de chemiesector het duurzaamheidsdenken bepaalt. Het werd precies twintig jaar geleden gepresenteerd door twee chemici van Yale University en het Massachusetts Institute of Technology (MIT). Het kent ook twaalf principes, die een soort 'tien geboden' van de verantwoorde chemie zijn geworden. 'Maar', zegt Slootweg nu, 'Groene Chemie is een achterhaald concept. Het vertegenwoordigt het 'oude denken', omdat het een lineaire productieketen optimaliseert, terwijl we toe moeten naar circulaire processen.'

Slootweg presenteert het concept van Circulaire Chemie als een uitbreiding van de duurzaamheidsbenadering van de chemie, waarbij de volledige levenscyclus van chemische producten in ogenschouw wordt genomen. 'We moeten de huidige lineaire benadering van de chemie vervangen door circulaire scheikundige processen, en gaan werken aan een afvalvrije chemische industrie die in een gesloten kringloop opereert.'

Oneindig hergebruik

Chris Slootweg
Dr Chris Slootweg. Foto: HIMS.

De twaalf principes die Slootweg en oud-masterstudenten van de UvA, Tom Keijer en Vincent Bakker, nu in Nature Chemistry presenteren, vormen de basis voor een optimale grondstoffenefficiëntie in chemische waardeketens. 'Het concept van de circulaire economie gaat uit van het behoud van de intrinsieke waarde van producten en materialen", zegt Slootweg. "De chemie kan daarin een cruciale rol spelen. Als we chemische processen echt circulair maken, zijn producten vrijwel oneindig te hergebruiken. Dan is in principe alleen nog energie nodig om de kringloop te sluiten.'

Een benadering in termen van levenscyclus en circulariteit houdt voor Slootweg in dat de chemie zichzelf opnieuw zal uitvinden. Nieuwe chemische producten en processen zullen afval als grondstof benutten. 'Dan kunnen we echt op weg naar een circulaire economie en het verzekeren van een duurzame toekomst, zoals beschreven in de Doelen voor Duurzame Ontwikkeling van de Verenigde Naties.'

Publicatie details

Tom Keijer, Vincent Bakker, and J. Chris Slootweg: Circular Chemistry to enable a Circular Economy. Nature Chemistry, Volume 11, March 2019., 190-195. DOI: 10.1038/s41557-019-0226-9

De twaalf principes van de circulaire chemie

1. Verzamel en gebruik afval

Afval als grondstof beschouwen is een absolute voorwaarde voor circulariteit. Om tot volledige circulatie van moleculen en materialen te komen, moeten afvalstromen worden ingezet als chemische grondstof. Dit zou voor alle chemische syntheses die tot verhandelbare producten leiden een no-brainer moeten zijn.

2. Maximaliseer de circulatie van atomen

Circulaire processen moeten gericht zijn op de maximale benutting van de atomen uit de oorspronkelijke materialen. Dit vereist een geoptimaliseerd productontwerp dat een efficiënte scheiding en zuivering mogelijk maakt. Zo wordt het meeste afval de grondstof voor het volgende proces.

3. Optimaliseer grondstoffenefficiëntie

Hernieuwbare grondstoffen verwerkt in biobased materialen zijn interessant voor de chemische industrie. Ze worden doorgaans gezien als alternatief voor conventionele materialen (gebaseerd op olie). Maar ook biobased materialen worden in traditionele lineaire processen gesynthetiseerd, en doorgaans ontbreken duurzame opties voor het einde van hun levensduur. In Circulaire Chemie worden materialen continu in de waardeketen teruggebracht voor hergebruik. Dat leidt tot optimale grondstoffenefficiëntie en tot het behoud van grondstoffen met eindige voorraden - welke bron het materiaal ook heeft.

Beeld: HIMS.

4. Streef naar het behouden van chemische energie

Bij het hergebruik van afvalmateriaal als grondstof is het van belang in te zetten op recirculatie van moleculen en materialen met de hoogste bindingsenergie. Daarbij is het zaak zoveel mogelijk van hun hernieuwbare energie-inhoud te behouden en de energie-efficiëntie te maximaliseren. Door de energie die is opgeslagen in materialen te beschouwen als een investering voor de lange termijn, leidt Circulaire Chemie tot energiebehoud, en is voor recycling slechts een minimale hoeveelheid energie nodig.

5. Verbeter de efficiëntie van processen

Er zijn innovaties nodig om zowel de recycling (scheiding) van materialen tijdens het chemische proces te bevorderen, als de herbestemming van gebruikte producten na de productie. Daarvoor zijn chemische of biochemische methoden nodig die het primaire gebruik van grondstoffen verminderen en de benutting van hulpbronnen optimaliseren.

6. Geen toxiciteit buiten de fabriek

Circulaire Chemie streeft naar het minimaliseren van de schadelijke impact van chemicaliën. Het gebruik van gevaarlijke stoffen kan in een fabriek onvermijdelijk zijn, maar ze mogen niet in het milieu terechtkomen. Dit vereist verdere conglomeratie van chemische bedrijventerreinen en een nauwer samenwerkingsverband tussen bedrijven.

7. Streef naar optimaal ontwerp

Productontwerp moet gericht zijn op het meest gunstige einde van de gebruiksduur, waarbij ophoping in het milieu en afbraak tot schadelijke producten voorkomen moet worden. Hoewel biologisch afbreekbare kunststoffen vaak als duurzaam worden gezien, ziet men vaak over het hoofd dat gedeeltelijk gedegradeerde polymeren meer schade aan het milieu kunnen toebrengen dan de plastic fles zelf. Het verdient daarom de voorkeur om iedere afvalstroom in te zamelen en deze in speciale installaties om te zetten in materialen met een toegevoegde waarde.

8. Beoordeel duurzaamheid

De beoordeling van milieu- en duurzaamheidseffecten, zoals in een levenscyclusanalyse (LCA), zou op de voorgrond moeten staan. LCA helpt inefficiënties in de huidige chemische processen te identificeren, en biedt houvast voor evaluatie van duurzaamheidsaspecten van de volledige levenscyclus van een chemisch product.

9. Pas de ladder van circulariteit toe

De 'ladder van circulariteit' (reject, reduce, reuse, redistribute, repair, refurbish, repurpose, remanufacture, recycle, recover, return) biedt een manier om de opties voor het einde van de levensduur van een product te beoordelen. Circulaire Chemie streeft naar het hoogste niveau van recycling en houdt hierbij rekening met de noodzakelijke scheiding en opzuivering van een degraderend product.

10. Verkoop diensten in plaats van producten

Een chemische industrie gebaseerd op dienstverlening is essentieel voor Circulaire Chemie. Bedrijven beschikken over de middelen en de kennis om chemische producten terug te halen en deze een nieuwe functie te geven. Ook zijn ze het beste uitgerust voor het beheer van moleculaire kringlopen. Dit zal leiden tot efficiënter gebruik van chemicaliën, en een gunstig effect hebben op gezondheid, veiligheid, milieu en economie.

11. Verwerp het lock-in scenario

Innovaties op het gebied van de Circulaire Chemie moeten gericht zijn op de transitie naar circulariteit. Door het verwerpen van een lock-in scenario worden kansen gecreëerd voor duurzame lange-termijnambities. Het bedrijfsleven en de overheid moeten flexibel zijn in termen van regelgeving om zo innovaties mogelijk te maken.

12. Verenig de industrie en realiseer coherent beleid

Industrie en beleid moeten de handen ineenslaan om de acceptatie, ontwikkeling en implementatie van Circulaire Chemie te faciliteren. Er is ondersteunend beleid nodig om ervoor te zorgen dat de waardeketen evenwichtig verdeeld is over de gehele cyclus van de materialenkringloop.